Yoganın tarihçesi, eski yazıtlar ve okunası kitaplar

Yoga konusunda eski yazıtlar ve okunması gereken kitaplarla ilgili bu yazımda, ilk olarak sizlere yoganın tarihçesi ile ilgili bilgileri içeren bir bölüm hazırladım. Bu bölümde birçok farklı kaynaktan yararlandığımı ve buna kendi yorumumu da eklediğimi belirtmek isterim. Farklı kaynaklarda özellikle yıllar konusunda çelişkili bilgilere rastladığım durumlar oldu. Yine de elimden geldiğince genel olarak kabul gören bilgileri aktarmaya çalıştım. Eğer kendi bilgilerinizin ışığında eklemek veya düzeltmek istediğiniz şeyler olursa, lütfen yazının altına yorum yaparak bilgilerinizi paylaşın ki hepimize katkısı olsun.

“MÖ 3000’li yıllarda Hindistan’da ortaya çıktığı düşünülüyor”

Yapılan arkeolojik kazılar sonucunda Hindistan’daki İndüs Vadisi’nde MÖ 4500-2500 yıllarına ait olduğu düşünülen, yoga yapan insan figürlerinin bulunduğu tabletlere rastlanmış. Şu ana kadarki en eski buluntular bunlar olduğu için yoganın MÖ 3000’li  yıllarda Hindistan’da ortaya çıktığı düşünülüyor. İndüs Vadisi Uygarlığı ya da

Harappa Uygarlığı olarak adlandırılan bu uygarlığa ait yoga figürlerinin bulunduğu arkeolojik kalıntıların fotoğrafını aşağıda görebilirsiniz.

Daha yakın zamanda ise Pakistan’daki Belucistan bölgesinde yapılan yeni kazılarda MÖ 6500-4500 yılları arasında yaşadığı düşünülen daha eski bir uygarlığın kalıntılarına rastlanmış. Bu neolitik yerleşim merkezi Mehrgarh olarak adlandırılıyor ve kendisinden sonra gelecek olan İndüs ve Sarasvati Nehirleri arasındaki yeni bir uygarlığın ilk adımı olarak kabul ediliyor.

Harappa Uygarlığı başlangıç kabul edildiğinde, yoga tarihinin Vedik Dönem (MÖ 4500-2500) ile başladığı kabul edilir. Fakat bazı kaynaklar Mehrgarh Bölgesi’ni bu tarihsel sürecin başı olarak kabul eder ve ilk dönemi Pre-Vedik Dönem (6500-4500) olarak adlandırır.

“Vedalar’da her tanrı doğanın bir gücünü temsil eder”

Vedik Dönem Vedalar’la başlar. Net olarak bilinmemekle birlikte, Vedalar’ın MÖ 4000’lı yıllardan itibaren ortaya çıkmış, MÖ 2000‘li yıllardan sonra derlenmiş olduğu düşünülüyor. Tanrıların sözlerini içeren şiir ve ilahiler bütünü olan Vedalar, Hint-Avrupa dilinin ilk yazıtlarıdır. Veda bilgi demek. Çok sayıda tanrı ve tanrısal varlığın tanımlandığı Vedalar’da her tanrı doğanın bir gücünü temsil eder. Dört tane Veda vardır:
1-Rig Veda
2-Atharva Veda
3-Sama Veda
4-Yajur Veda

Vedalar’ın tamamı ilk kez 1800’lü yıllarda İngilizce’ye çevrilmiş, 2018 yılında da ilk defa Prof. Dr. Korhan Kaya tarafından Rigveda Türkçeleştirilmiştir. İçinde yoğun bir imgesel anlatım barındıran Vedalar, kendinden sonra gelen tüm yoga öğretilerinin ve yogik bilincin felsefi temeli kabul ediliyor.

Vedik Dönem’den sonra, MÖ 2500-1500 yılları arasında, Brahmanalarla başlayan ve Brahmanik Dönem olarak adlandırılan yeni bir dönem yer alır. Brahmanalar kısaca dönemin rahiplerinin yani Brahmanların Vedalar’ı yorumladığı metinlerdir. Bu dönem aynı zamanda Hindistan’da kast sisteminin ortaya çıktığı dönemdir.

“Aranyakalar’da ritüelin ve inzivanın öneminden bahsedilir”

Brahmanaların ardından Aranyakalar gelir. Aranyakalar “orman metinleri” ya da “yaban metinleri” olarak da bilinir. Brahmanalar ile Upanişadlar arasında geçiş metinleri olarak da adlandırılan Aranyakalarda ritüelin ve inzivanın öneminden bahsedilir. Kendisinden sonra gelecek olan Upanişadlar yeni bir dönemi başlatacağından, Aranyakalar ile birlikte artık düşünsel anlamda Vedaların sonu gelmiştir diyebiliriz.

“Upanişad dizinin dibinde oturmak demek”

Brahmanların etkilerinin azalmasıyla, MÖ 800-200 yılları arasında Upanişadlar ortaya çıkmış ve dualistik anlayış olan “Tanrı ve ben iki farklı şeyiz” düşüncesi ortadan kalmıştır. Upanişadlar’da Tanrı herkesin ve her şeyin içinde var olan bir kavram olarak ifade edilmiş. “Aham Brahma Asmi”, Upanişadlar’da geçen felsefi bir yaklaşımdır. “Ben Tanrı’yım” anlamına gelir. Tasavvuf’taki “En’el Hak” sözü ile aynı anlamı taşır.  “Upanişad” (üstadın) dizinin dibinde oturmak demek. Upanişadlar’da yoga, ilahi kutsalla birlik olarak tanımlanır. Usta-çırak ilişkisine vurgu yapan Upanişadlar, Vedanta Felsefesi ile Sufizm arasındaki benzerliğin elle tutulur en önemli kaynağıdır. 20 tane Upanishad vardır. İlk olarak 1500’lü yıllarda Farsçaya, 1700’lü yıllarda Fransızca ve Latin diline, 1800’lü yıllarda İngilizce ve Almancaya çevrilir. 2008 yılında da Prof. Dr. Korhan Kaya tarafından Türkçeleştirilmiştir.

“Arjuna bireysel ruhu, Krişna evrensel ruhu temsil eder”

MÖ 500-200 yılları arasında Hint felsefesinin en önemli eserlerinden biri olan Bhagavad Gita yazılmıştır. Bhagavad Gita, MÖ 3000’li yıllarda yaşanmış olduğuna inanılan, Pandava ve Kaurava ailelerinin savaşını anlatan, Mahabharata (Büyük Hindistan) destanının bir bölümüdür. “Bhagavad Gita” Tanrı’nın ezgisi demek. Bhagavat Gita’da yoga, eylemin içindeki beceri tanımıyla karşımıza çıkar. Tanrı Krişna ve Savaşçı Arjuna arasında geçen diyaloglardan oluşan kitapta insanın evrenle bir olabilmesi için yöntemler önerilir. Yine yoğun bir sembolik anlatımın hakim olduğu eserde, Mahatma Gandhi’nin yorumuna göre; Arjuna bireysel ruhu, Krişna evrensel ruhu, savaş hayatı, araba insanın bedenini, arabanın sahibi öz benliği, arabacı bilinci, atlar beş duyu organını, atların dizginleri insanın arzu ve isteklerini, arabanın tekerlekleri zamanı sembolize eder. İlk olarak 1600’lü yıllarda Farsçaya, 1700’lü yıllarda İngilizceye ve sonraki yıllarda Türkçe de dahil olmak üzere yüzlerce dile sayısız kez çevrilmiş.

“Patanjali, yogayı zihin dalgalarının kontrolü olarak tanımlar”

MÖ 300’lü yıllarda Patanjali tarafından derlenen 196 özdeyiş ve dört bölümden oluşan Yoga Sutraları ile o zamana kadarki tüm yazılı ve yazısız yoga öğretileri en sade ve anlaşılır şekilde kayda geçmiştir. Patanjali’nin Yoga Sutraları yoganın Klasik Dönem’inin başlangıcı kabul edilir. Patanjali bu kitapta yogayı zihin dalgalarının kontrolü olarak tanımlar. Sutra ilmek demek. Her özdeyiş bir ilmektir ve her birinin üzerinde tane tane çalışmak, birini tam olarak uygulamadan diğerine geçmemek gerekir. Yoganın tanımı, amaçları, uygulaması, kriya (arınma) yöntemleri ve ashtanga (sekiz dallı) yoga sisteminin tek tek açıklandığı kitap çok sayıda dilde sayısız kişi tarafından yorumlanmıştır. Kitap yoga felsefesiyle ilgilenen insanların başucu kitabı olma özelliğini günümüzde dahi korumaktadır.

“Yoga felsefesinde Güneş bedeni, Ay da zihni temsil eder”

Hatha Yoga Pradipika 1400’lü yıllarda Swami Swatmarama tarafından yazılan yoga metinleridir. Hatha Yoga ilk yoga ekolüdür ve günümüzde uygulanan tüm yoga türleri Hatha Yoga’dan türetilmiştir. Ha güneş yani eril enerji, Tha ay yani dişil enerji, Pradipika ışık ya da aydınlatma demek. Hatha Yoga Pradipika iki zıt enerjinin bir bütünü oluşturma felsefesi üzerine kurulmuş tantrik bir eserdir. Aynı zamanda yoga felsefesinde güneş bedeni, ay da zihni temsil eder. Zihin ve bedenin uyumu ve bütünlüğü bu kitapta büyük yer kaplar. Yogadaki asana, pranayama, mudra ve bandha gibi uygulamaları içeren kitap çok sayıda dile çevrilmiş, sayısız kez yorumlanmış başka bir değer. Ve ilk defa 2017 yılında Bora Ercan tarafından Türkçe çevirisi yapılmış ve yorumlanmıştır.

“Krishnamacharya modern Hatha Yoga’nın babasıdır”

Günümüze yaklaştıkça yogaya en büyük katkıyı sağlayan kitapların yazarları olarak Tirumalai Krishnamacharya’nın öğrencileriyle karşılaşıyoruz. Krishnamacharya 1889-1989 yılları arasında yaşamış, modern Hatha Yoga’nın babası, Vinyasa Yoga’nın master yogisi, Hint tıbbı Ayurveda uzmanı olarak adlandırılan büyük üstad. Öğrencileri arasında K. Pattabi Jois, T.K.V. Desikachar, B.K.S. Iyengar gibi usta isimler yer almakta. Pattabi Jois (1906-2009), Hindistan’daki Ashtanga Yoga Research Instutite’ün kurucusudur ve tüm dünyadan insanlara Ashtanga yoga tarzını öğretmiştir. Desikachar (1938-2016) ve Iyengar (1918-2014) ise yoga üzerine yazdıkları kitaplarla yoganın anlaşılmasına ve tüm dünyaya yayılmasına muazzam katkıda bulunmuşlardır. Kitaplarından bazıları:

The Heart of Yoga: Developing a Personal Practice – T.K.V. Desikachar
Light on Yoga (Yogaya Işık) – B.K.S. Iyengar (Türkçe çevirisini bulabilirsiniz.)
Light on Pranayama – B.K.S. Iyengar
Yoga for Everyone (Yoga ve Siz) – B.K.S. Iyengar (Türkçe çevirisini bulabilirsiniz.)

Ayrıca Bkz:
Bir Yogi’nin Otobiyografisi – Paramahansa Yogananda
Yoga, Ölümsüzlük ve Özgürlük – Mircea Eliade
Siddartha – Herman Hesse
Çakra El Kitabı – B.J. Baginski, S. Sharamon
Prof. Dr. Korhan Kaya – Tüm kitapları
Bora Ercan – Tüm kitapları

Namaste (İçimdeki ışık içindeki ışığı selamlar!)