Havai fişekler insan dışı hayvanlara nasıl zarar veriyor?

Düğünler, bayramlar, festivaller gibi birçok organizasyonda, kutlamaların bir parçası olarak havai fişekler atılıyor. Gökyüzünde parlayan rengârenk ışıklar… Çok güzel gözüküyorlar değil mi? Evet, izlemesi keyifli olabiliyor. Ama şunu düşünüyor muyuz hiç: Havai fişekler insan dışı hayvanları nasıl etkiliyor?

Güzel diye izlediğimiz bir şey birilerine zarar veriyorsa sanırım orada durup tekrardan düşünmeliyiz. Havai fişekler ve alev yada duman üretebilen diğer patlayıcı maddeler, hem kentsel ortamlardaki hem de kent dışındaki diğer hayvanlara ve kapalı alanlarda yaşayan hayvanlara çeşitli zarar verebiliyor.

Havai fişekler, maytaptan, silahlardan ve bazı jet uçaklarından daha yüksek gürültü seviyesi üretiyor. Hayvanların işitme duyularının insanlardan çok daha fazla hassas olduğunu hesaba katarsak onları sadece rahatsız etmekle kalmıyoruz aynı zamanda işitme duyularına (işitme kaybı, kulak çınlaması) da ciddi zararlar veriyoruz. Aynı zamanda hava fişeklerinin neden olduğu yüksek desibelli sesler hayvanlarda korkuya yol açabilir. Tekrar tekrar bu seslere maruz kalmak birçok hayvanda fobiye neden olabililir.

Bunun yanında maytaplar zehirlidir. Patladıklarında solunduğunda zehirli olan ince toz (PM10) gibi zararlı parçaçıkları havaya bırakır. Bu da mevcut hastalıkları kötüleştirebilir ve başka sorunlara neden olabilir. Bu nedenle havai fişekler hem patladıkları bölgelerde yaşayan hayvanlar ya da rüzgâr parçaçıkları bu partikülleri taşıdığından nispeten uzak yerlerde yaşayan hayvanlar için de bir tehlike oluşturur. Havai fişekler ve maytapların yutulması riski de vardır. Havai fişeklerin atıldığı alandaki hayvanlarda sıklıkla yanıklar oluşur ve hayvanların gözleri zarar görür.

Dikkatsiz havai fişek kullanımı, olayın yakınındaki hayvanlarda sakatlanmalara ve ölümcül kazalara, ayrıca hayvanlara ve doğaya zarar veren yangınlara neden olabilir.

Hayvanlar farklı şekillerde havai fişeklerden etkileniyorlar

Köpekler

Havai fişek sesi köpekler için çok zararlı olabiliyor. İşitsel keskinlikleri nedeniyle sesten kaçamaycakları için köpeklerde yoğun kaygılar görülebiliyor. Köpekler, fırtınalar gibi yüksek sesler üreten diğer fenomenlerden de muzdaripler. Bununla birlikte fırtına halinde, seslere önden uyarı işaretleri eşlik eder, böylece hayvanlar onları önceden algılayabilir. Bu, onların beklenti içinde acı çekmelerine neden olabilir ancak ani ve tanımlanamayan havai fişeklerin yol açtığı beklenmedik korkuya neden olmaz. Yaşlı köpekler arasındaki gürültü korkusu daha yaygındır. Birçok şehir köpeği havai fişek patlamaları nedeniyle negatif semptomlar yaşıyor. Donma veya felç, kontrolsüz kaçma ve saklanma girişimleri, titremeler yaygın reaksiyonlar arasındadır. Tükürük, çarpıntı, idrar çıkarma veya dışkılama, artmış aktivite, hiper uyanıklık ve mide-bağırsak hastalıkları gibi daha yoğun belirtiler de mevcut olabilir.

Kediler

Havai fişeklerin kediler üzerindeki etkileri daha az belirgindir ancak tepkileri saklanmak veya kaçmak gibi köpeklere benzer olabilir. Bununla birlikte sahip oldukları korku ne olursa olsun zehirlenme riskleri daha yüksektir. Havai fişeklerin atıldığı bölgelere yakın olan birçok kedi parçalarını yutabilir. Buna ek olarak, havai fişek patlamaları nedeniyle kör olabilir veya ciddi şekilde yaralanabilirler.

Atlar

Atlar, olası yaban hayanları nedeniyle sürekli yüksek alarma sahip oldukları için bir havai fişek patladığında kolayca tehdit altında hissedebiliyorlar. Atlar, köpeklere ve kedilere oldukça benzer şekilrde hareket edebilirler. Stres ve korku belirtileri gösterirler. Kaçmaya çalışabilirler. Atların yüzde 79’unun havai fişekler yüzünden endişe duyduğu ve yüzde 26’sının onlardan yaralandığı tahmin edilmektedir. Bir havai fişek atıldığında bazen atlar çitleri atlamaya çalışabilir ve tehlikeli olabilecek trafik alanlarına kaçabilirler.

Kuşlar

Maytapların gürültüsü kuşlarda çarpıntıya ve hatta korkuyla ölmelerine neden olabilir. Bu yüksek stres deneyimi kuşların bulundukları yerleri geçici veya kalıcı olarak terk etmelerine neden olabilir. Bu seslerden etkilenen kar kazları yemek için gün boyunca daha az zaman harcar ve gece boyunca telafi etmeye çalışır. Bu da dinlenme ve uyku sürelerini kısaltır. Hayatta kalma oranlarını yavaş yavaş azaltır.

Havai fişekler nedeniyle paniğe kapılan kuşlar binalara çarpabilir veuya denize doğru uçmasına neden olabilir. Gürültü nedeniyle yuvalarından kaçan birçok kuş, gürültü bittikten sonra yuvalarına nasıl döneceklerin bilemiyorlar.

Omurgasızlar ve küçük omurgalılar

Diğer hayvanlara nispeten omurgasızlar ve küçük omurgalılar daha az zarar görürler. Eğer yaşadıkları yerde bir havai fişek patlarsa, zarardan kaçınmak için çok az şey yapabilirler. Havai fişekler bu hayvanlar için çok büyük patlamalardır. Bu nedenle onlara verilen zararlar diğer hayvanlardan çok daha büyük olabilir.

Kaynak: Animal Ethics
Başlık Fotoğrafı: Antonio Gabola/Unsplash

Daha fazla oku: Gökyüzü feneri peçeli baykuşu öldürdü